Chè ngon trên núi đá

Đưa chúng tôi đi thăm vùng chè Shan tuyết cổ thụ, đồng chí Hoàng Seo Mào, Phó Chủ tịch UBND xã Hoàng Thu Phố cho biết: Xã Hoàng Thu Phố hiện còn giữ được gần 10 ha chè Shan tuyết cổ thụ, với vài nghìn cây, phân bố rải rác ở các thôn: Sỉn Chồ 1, 2; Hóa Séo Chải; Bản Pấy 1; Hoàng Hạ 1, 2. Trong đó, thôn Sỉn Chồ 1 và 2 là điểm tập trung khá nhiều cây chè Shan tuyết cổ thụ. Không khó để nhận ra cả rừng chè Shan tuyết cổ thụ nơi đây, bởi từ xa đã nhìn thấy bạt ngàn cây chè mọc cao như một rừng cây gỗ lớn. Những cây chè cổ thụ đang mùa ra búp, xanh mơn mởn và đầy nhựa sống.

Không ai ở Hoàng Thu Phố biết chính xác rừng chè Shan tuyết cổ thụ có từ bao giờ, nhưng nghe nhiều người già trong bản ngày trước kể lại “sự tích” cây chè Shan tuyết thì họ có được hạt giống để trồng là nhờ những chú khỉ rừng vứt vung vãi. Họ nhặt về và ươm trồng quanh nhà. Cây lớn dần, người dân trong bản phát hiện ra, những búp non của cây khi uống vào có cảm giác dễ chịu, bớt đi mệt mỏi. Thế rồi, mỗi lần dời nhà đi tìm nơi làm nương, người Mông lại mang theo hạt để trồng. Vậy là, rừng cây chè cứ tăng thêm từ ngày đó. Hầu hết, mỗi gia đình người Mông nơi đây đều đã có ba thế hệ gắn bó với loài cây chè quý này. Có người cho rằng, cây chè Shan tuyết cổ thụ ở thôn Sỉn Chồ 1, 2 đã có 200 - 300 năm. Có những cây chè cao gần 15 m, đường kính gốc gần 50 cm, tán và cành lá sum sê, mỗi lần thu hái, người dân ở Sỉn Chồ đều phải trèo lên cao để thu hái.

Chị Sùng Thị Cá, thôn Sỉn Chồ 1 đang hái chè, thấy chúng tôi liền dừng tay, trèo xuống mời chúng tôi vào nhà uống nước. Rót chén chè Shan tuyết cổ thụ mời khách, chị Cá cho biết: Sinh ra và lớn lên, tôi đã thấy trong vườn nhà có những cây chè to rồi, anh em tôi cùng nhau vòng tay ôm không hết thân cây. Trước đây, ông bà, bố mẹ năm nào cũng thu hái chè, giờ thì đến lượt anh em trong gia đình tiếp tục chăm sóc và gìn giữ nương chè quý ông cha để lại... Hiện tại, gia đình cứ thu hái búp tươi rồi sao, sấy bán cho tư thương đến tận nơi thu mua. Vì chè Shan tuyết ở vùng này ngon và được nước, rất thơm hương và “ngọt hậu”, nên trở thành sản phẩm hàng hóa được nhiều người tiêu dùng ưa chuộng tìm mua.   

Mỗi người Mông ở Hoàng Thu Phố luôn tự hào về những rừng chè Shan tuyết cổ thụ, bởi họ có thêm thức uống có lợi cho sức khỏe, thậm chí có thêm thu nhập từ sản phẩm búp chè và còn là tiềm năng để phát triển du lịch sinh thái. Vài năm trở lại đây, rừng chè Shan tuyết cổ thụ đã trở thành một trong những điểm đến hấp dẫn của nhiều du khách trong và ngoài nước trong hành trình khám phá “Cao nguyên trắng” Bắc Hà. Khi đến đây, du khách không chỉ được thỏa thích chiêm ngưỡng những rừng chè cổ thụ, mà còn tận mắt chứng kiến hình ảnh người dân vùng cao mang gùi sau lưng, vắt vẻo trên những thân cây cao để hái những búp chè “siêu sạch”, sau đó được thưởng thức những chén chè đậm đà hương vị của núi rừng.

Trăn trở bảo tồn vùng chè cổ thụ

Mặc dù chất lượng chè búp Shan tuyết cổ thụ ở Hoàng Thu Phố rất cao, nước xanh, đậm, thơm và có vị ngọt, tuy nhiên, do mỗi năm chỉ hái được một lần, sản lượng không nhiều, trong khi thị trường lại khá bấp bênh, nên người dân nơi đây dường như không mấy “mặn mà” với loài cây này. Năm 1992, một số diện tích chè Shan tuyết cổ thụ bị người dân chặt bỏ để lấy đất canh tác. Thậm chí, người ta còn chặt cây chè cổ thụ để làm củi hoặc xẻ thành ván làm nhà. Phó Chủ tịch UBND xã Hoàng Seo Mào vẫn còn nhớ năm 2011, đã có hộ dân đào cả cây chè Shan tuyết cổ thụ để bán cho những người thích chơi cây cảnh khiến nhiều người dân ở Hoàng Thu Phố “xót xa” lắm... Nhưng thật may, sau khi có dự án bảo tồn vùng chè cổ thụ, người dân Hoàng Thu Phố đã nhận thức được mình có trong tay cả một “khó báu”, nên giờ đây cây chè Shan tuyết đang được đồng bào Mông gìn giữ như “bảo vật”.

Trên địa bàn huyện Bắc Hà hiện có xã Tả Van Chư và Hoàng Thu Phố có cây chè Shan tuyết cổ thụ, trong đó tập trung chủ yếu ở Hoàng Thu Phố. Xác định cây chè Shan tuyết cổ thụ không chỉ có giá trị về kinh tế, mà còn giá trị cả về văn hóa, du lịch và là nguồn gen quý, những năm gần đây, huyện Bắc Hà đã triển khai một số giải pháp nhằm bảo tồn loài cây này. Đồng chí Lê Văn Khiêm, Trưởng Phòng Kinh tế huyện Bắc Hà cho biết: Huyện đã chỉ đạo các xã tuyên truyền, vận động nhân dân bảo vệ vườn chè cổ thụ, duy trì diện tích cây chè Shan tuyết cổ thụ, thu hái và chăm sóc đúng cách, không được chặt bỏ hoặc tác động làm ảnh hưởng đến diện tích vùng chè. Đồng thời, ngành chức năng cũng tổ chức nhân giống chè quý bằng phương pháp giâm cành để mở rộng diện tích giống chè Shan tuyết, phát triển thành vùng chè hàng hóa, mang lại thu nhập cho nông dân.

Những việc làm ý nghĩa đó thực sự cần thiết để bảo tồn cây chè Shan tuyết cổ thụ ở Hoàng Thu Phố, để giống chè quý giữ mãi được hương thơm, vị đượm của thức uống đặc sản “trời ban” ở vùng cao Bắc Hà. Cũng chính vì chè Shan tuyết cổ thụ đã có tiếng, nếu chính quyền địa phương và người dân Hoàng Thu Phố không xây dựng được thương hiệu thì thật tiếc cho giống chè quý nơi đây.