Trong gian nhà gỗ đầu thôn Na Khèo, xã Tà Chải, anh Trương Văn Thông, dân tộc Nùng đang rôm rả trò chuyện với mấy người bạn xung quanh câu chuyện về giải đua ngựa truyền thống huyện Bắc Hà năm nay. Người đàn ông dân tộc Nùng khoe với tôi con ngựa mới mua từ Si Ma Cai với giá hơn 37 triệu đồng, rồi khẳng định chắc nịch: “Với số tiền đó, có thể mua được 3 con ngựa bình thường để kéo xe, thồ thóc, nhưng với mong muốn đoạt giải cao trong mùa đua ngựa năm nay, nên tôi không tiếc tiền mua nó”. Nhiều năm nuôi ngựa, đã từng sở hữu chú ngựa khoang, chân trắng được giải Nhì cách đây vài năm, anh Thông chia sẻ cách tuyển chọn ngựa đua: “Ngựa đua phải là ngựa đực, vóc dáng cao to, bụng thon, lông mượt, chân thẳng, bước chạy đều và chắc chắn. Ngựa từ 8 - 10 tuổi là độ tuổi sung sức nhất”. Tiếp lời anh Thông, anh Vàng Văn Quyết, nhà vô địch hai mùa giải liên tiếp năm 2014, 2015 cũng “bật mí” bí quyết chọn ngựa: “Con ngựa nào đã hội tụ đủ các yếu tố về vóc dáng, độ tuổi, có thêm 2 xoáy lông ở 2 bên bờm thì đúng là ngựa tốt, vừa chạy dai sức, vừa dễ huấn luyện. Còn con ngựa nào có xoáy lông ở ngực, thì không nên chọn để đua, vì tính nết thất thường, không nghe lời chủ”.

      Từ Bắc Hà, tôi ngược lên vùng cao Si Ma Cai, nơi từ xưa đã được gọi là “chợ ngựa mới”, vì có nhiều ngựa, năm nào cũng có nài ngựa tham gia giải đua ngựa Bắc Hà. Trong các xã của Si Ma Cai, thì Nàn Sán được coi là “rốn ngựa” có vì nhiều ngựa tốt nhất, các nài ngựa tham gia giải cũng tập trung ở đây. Nài ngựa Vàng Văn Sinh, người giành giải Nhì năm 2015 cho biết: Chú ngựa tham gia giải năm ngoái mình đã bán rồi, giờ cũng đang đi khắp nơi để tìm ngựa tham gia giải 2016. Bắc Hà, Si Ma Cai thì nhiều ngựa, nhưng tìm được ngựa đẹp, chạy hăng, bền sức để đi thi thì khó như  “đãi cát tìm vàng”. Dù tìm được ngựa tốt hay không, thì mình vẫn sẽ tham gia giải đua ngựa năm nay, vì đó là niềm đam mê, cũng là truyền thống bản sắc dân tộc mà”.

      Trước giải đua ngựa năm 2016, cùng với săn tìm ngựa đua, các nài ngựa trên “Cao nguyên trắng” cũng ra sức chăm sóc, huấn luyện, tập cho ngựa làm quen với đường đua. Anh Vàng Văn Huỳnh, gương mặt quen thuộc của làng đua ngựa Bắc Hà, là quán quân giải đua ngựa các năm: 2011, 2012, 2013 và là nhà vô địch giải đua ngựa do Báo Nông thôn ngày nay tổ chức tại Phú Sơn, Bắc Ninh (tháng 12/2015), đang miệt mài cho ngựa luyện tập tại sân vận động Bắc Hà. Anh không ngần ngại cho biết kinh nghiệm để đoạt giải cao: “Ngoài ngựa tốt, cần phải có kỹ thuật và chiến thuật trong thi đấu. Cưỡi ngựa đua không có yên rất khó, lúc vào khúc cua, chỉ cần sơ suất nhỏ là bị ngã xuống đường đua, nguy hiểm vô cùng. Khi huấn luyện ngựa, cũng phải biết tính nết, thói quen của ngựa để luyện cho ngựa chạy theo hiệu lệnh của chủ…”.

      Xã Na Hối luôn là địa phương dẫn đầu về số lượng ngựa tham gia giải hằng năm và thành tích từ cá nhân đến đồng đội. Ông Trần Đắc Hà, Phó Chủ tịch UBND xã Na Hối cho biết: Hiện, xã Na Hối có trên 600 con ngựa, nhiều nhất huyện Bắc Hà. Mùa giải trước, Na Hối đoạt giải Nhất toàn đoàn (với một giải Nhất, một giải Nhì, một giải Ba). Năm nay, xã đang tích cực tuyên truyền, vận động các nài ngựa đăng ký tham gia giải, dự kiến sẽ có 20 nài ngựa thi đấu. Với số lượng ngựa đông để tuyển chọn, có đội ngũ nài ngựa nhiều kinh nghiệm thi đấu, xã Na Hối phấn đấu giữ vững ngôi vị Nhất toàn đoàn.

     Ông Nguyễn Văn Luyện, Trưởng Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Bắc Hà  cho biết: Ngoài Na Hối, năm nay, một số “gương mặt” mới đầy triển vọng đến từ xã Nàn Sán (Si Ma Cai), Bản Phố, Hoàng Thu Phố (Bắc Hà), Xín Mần (Hà Giang) sẽ tham gia giải. Vì thế, các vòng đua hứa hẹn diễn ra rất căng thẳng, kịch tính. Nét mới của giải đua ngựa Bắc Hà năm nay là số tiền thưởng cho các giải sẽ tăng 25%; các nài ngựa tham gia thi đấu sẽ được hỗ trợ 500.000 đồng/nài ngựa; nài ngựa không lọt vào vòng bán kết được hỗ trợ 300.000 đồng/nài ngựa; các nài ngựa lọt vào vòng bán kết được thưởng 500.000 đồng/nài ngựa; các nài ngựa phải vận chuyển ngựa đến sân thi đấu khoảng cách từ 12 km trở lên, được hỗ trợ 500.000 đồng/nài ngựa. Điều này chắc chắn sẽ khuyến khích được đông nài ngựa tham gia. Ngoài ra, theo điều lệ mới do Ban Tổ chức đưa ra, ngựa đã đoạt giải Nhất của mùa giải trước, sẽ không được tham gia thi đấu nữa. Vì thế, sẽ khiến các nài ngựa chưa đoạt giải hăng hái tham gia hơn, đường đua cũng sẽ sôi động, hấp dẫn hơn. Hiện nay, tuy chưa có số liệu cuối cùng về số lượng nài ngựa tham gia thi đấu, nhưng các điều kiện cho giải đua ngựa Bắc Hà cơ bản đã sẵn sàng. Tất cả đều hồi hộp theo dõi đến phút cuối cùng để xem ai sẽ giành ngôi vị quán quân trong mùa đua ngựa năm nay.